Tırmanış, yaklaşık 250 yıl önce Alplerdeki insanların yaşadıkları evlerden kafalarını çıkardıklarında burun buruna geldikleri dağlara çıkması ile başlayan ve günümüzde 2020 Tokyo Olimpiyatları ile sadece takipçisinin değil, herkesin görebileceği bir platforma kadar gelmiş bir spor. Tabii tırmanış kimisi için sadece bir spor, kimisi için ise tam anlamıyla bir yaşam amacı. Ancak burada sözü geçen “tırmanış” yalnızca dağlarda gerçekleştirilen bir sporsal aktivite değil, sanılanın aksine oldukça çeşitli ve renkli bir dünya. 

Günümüzde dağda yapılmayan tırmanış aslında yine Alplerde başladı. İnsanlar önce dağların daha yükseğini, sonra ise daha zorunu hedeflemesi ve bu hedeflere artık sadece dağa çıkarak ulaşamaması ile devam ediyor. Dağcılar, dağların dik ve zor yüzeylerini çıkabilmek için yer seviyesinde çeşitli antrenmanlar yapmaya başlıyorlar ve bu antrenmanlar aslında burada anlatacağımız tırmanış türlerinin çıkış noktası.

Kaya tırmanış türlerine geçmeden önce bir uyarı yapmakta fayda var: tırmanış sporu, yalnızca malzemelerin doğru kullanımı ve belirli kurallara uyularak yapıldığı sürece güvenlidir. İpin sonuna düğüm atmayı unutmayın!

Kısa Kaya (Bouldering) – Ayakkabı, Toz, Crash Pad

Kısa kaya tırmanışı isminin de ele verdiği gibi 3-4 metre (bazı durumlarda daha az veya fazla) yükseklikte olan, özünde herhangi bir güvenlik malzemesi kullanmaya gerek kalmadan, tırmanılan kaya bloğunun üzerine çıkmayı hedefleyen bir tırmanış alt türüdür. Bouldering için esasında sadece bir çift tırmanış ayakkabısı, magnezyum tozu, tercihen bir crash pad (taşınabilir minder) ve mümkünse sırtınızı kollayacak bir partnerden fazlasına ihtiyacınız yok. Bir de kuru hava elbette! Boulderingde amaç kaya üzerindeki mevcut girinti ve çıkıntıların oluşturduğu doğal problemi çeşitli fiziksel tekniklerle çözerek kayanın üzerine çıkabilmektir. Bu rotalar genellikle dayanıklılıktan çok güç ve teknik isteyen hamleler içerir. Elbette kulağa geldiği kadar basit olmayabilir, zira bu kaya blokları üzerindeki tutuş imkanı veren kaya formasyonlarının şekli, açısı, boyutu, sıklığı gibi parametrelere bağlı olarak o kısa kayanın zorluğu da değişiyor. Bu zorluklar farklı ekollerin farklı derecelendirme sistemleri ile ortaya çıkmış.

Yapay Boulderlar

Biz şehirde yaşayan insanlar için doğadaki kısa kayalara çıkmak için ayırabileceğimiz süre genellikle kısıtlı olduğundan vaktimizin doğada olmayan kısımlarını tırmanış salonlarındaki yapay tutamakları kullanarak yapay olarak oluşturulmuş boulder problemlerini çözmeye çalışarak geçirebiliriz. Bu tırmanış salonlarındaki tutamaklar doğadaki kayaların üzerindeki formasyonların taklit edilip çeşitlendirilmesi sonucu üretilmiş, irili ufaklı, renkli plastik parçalardır.  Bu salonların tek farkı zeminde minder bulunduruyor olmaları. Böylelikle düşüşlerimiz güvenli!

Spor Tırmanış (Sport Climbing) – Ayakkabı, Toz, Kemer, İp, Ekspres, Emniyet malzemesi

Kısa kayadan farklı olarak bu spor tırmanışta mutlaka ip kullanılması gerekiyor çünkü yerden yüksekliğimiz sadece birkaç metre ile sınırlı kalmıyor. Ayrıca mutlaka emniyetinizi alacak bir partnerinizin de olması gerekiyor. Spor tırmanışın temel amacı üzerindeki kaya formasyonlarının belirlediği zorluktaki rotanın sonuna düşmeden gelebilmektir. Bir spor tırmanış rotasını oluşturan temel şeylerden biri kaya yapısının yanı sıra daha önceden bir rota yapıcının boltları kayaya belirli aralıklarla yerleştirerek izlenmesi gereken hattı oluşturmasıdır. Bir rotada değişken sayıda bolt ve rotanın sonu olduğunu belli eden (genellikle) 2 bolt kullanılarak oluşturulmuş bir istasyon bulunur.

Spor tırmanış rotaları hemen hemen 10 m'den başlar, 50 m'yi bulur. Bu durumda kullanılan ipin boyu çok önemlidir. Kullanılan ipin boyu en az, tırmanılan rotanın uzunluğunun iki katı; kullanılacak ekspres sayısı da en az bolt sayısı + 1 olmalıdır.

Lider Tırmanış

Boltların izlediği hattı takip ederek ekspres ve ip yardımıyla ara emniyetler alarak tırmanılır. Tırmanırken her bolta ekspresin bir karabinası geçirilir, diğer karabinadan ise üzerimize bağlı ip geçirilir, böylelikle bir düşme durumunda geldiğimiz yere kadar değil, son taktığımız ekspresin biraz altına düşeriz.

Lider tırmanışta düşme durumunda herhangi bir hasar almamak adına dikkat edilmesi gereken birkaç konu var.

• Rota, boltları olabildiğince takip ederek çıkılmalı, eğer bolttan sağ/sola doğru fazla uzaklaşılırsa hem rotadan çıkılmış olur hem de düşme anında “pandül yeme” yani savrulma gerçekleşir ve duvara istenmeyen şekilde çarpılarak sakatlanmaya sebebiyet verebilir.
• Düşüleceği hissedildiği an kayayı olduğu gibi bırakmak yerine kendinizi duvardan geriye itebilirsiniz, böylelikle hemen kayaya çarpmamak için payınız olur.
• Tırmanış esnasında ayağınız hiçbir zaman ipin arkasında kalmamalıdır, aksi takdirde ters dönerek kafa, sırt kayaya çarpabilir. 

Lider tırmanışın diğer önemli yüzü tırmanıcıdan ziyade emniyetçinin emniyet alma şeklidir.

• Emniyetçi tırmanıcının rahat hareket edebileceği kadar bol, ama düşme anında gereğinden fazla düşmesini engelleyecek kadar da az ip veriyor olmalıdır. 
• Tırmanıcının emniyetini fazla sıkı alırsa düşme anında düşüş için pay olmayacağından tırmanıcının kayaya sert çarpmasına sebep olur.
• Emniyetçi sabit durmamalı, tırmanıcının ihtiyacına göre hızlı reaksiyon göstererek ip vermeli veya boşu almalıdır.

Top Rope (Üstten Emniyetli) Tırmanış

Lider tırmanıcı rotayı tamamladıktan sonra istasyona bir kilitli karabina takıp ipi de ondan geçirerek inerse bu rota artık üstten emniyetli bir rota haline gelmiş olur. Yani rotayı tekrar tırmanan kişi için herhangi bir serbest düşüş gerçekleşmez. Genellikle tırmanışa yeni başlayan tırmanıcılar bu şekilde tırmanarak tırmanış ve düşme tekniklerini geliştirerek lider tırmanış için kendilerine daha sağlam bir zemin oluşturmuş olurlar.

Tıpkı kısa kayada da olduğu gibi spor tırmanışın da farklı ekollerdeki derecelendirmeleri var, ancak bu rotalarda kısa kayadan farklı olarak güçten ziyade dayanıklılık ve teknik ön plana çıktığı için derecelendirmeler her ne kadar benzer görünse de birbirine denk değildir.

Çok ip boylu tırmanış (Multi Pitch)

Çok ip boylu rotalar tek ip kullanılarak çıkıp inmesi mümkün olmayan, spor tırmanış rotalarından daha uzun rotalardır. Bu tırmanışta kişiler hem tırmanır hem emniyet alır. Spor tırmanıştan farklı olarak burada iniş, emniyetçi desteği ile değil ip inişi tekniği ile bireysel olarak gerçekleşir.  Lider tırmanan kişi (lider)ilk istasyona kadar gelir, istasyona kendini bir perlon yardımıyla sabitler, kendi üzerindeki emniyet malzemesi ile aşağıdakinin (artçı) emniyetini yukarıdan alır, artçı da istasyona tırmanana kadar bu süreç devam eder. Artçı da istasyona girdiğinde lider tekrar tırmanmaya devam eder ve süreç son istasyona kadar bu şekilde ilerler. Ve yukarıda belirtildiği gibi her ip boyu için iniş gerçekleştirilip istasyona girilir, diğer inen beklenir ve süreç bu şekilde devam eder.

Çok ip boylu tırmanış boltlu spor rotalarda gerçekleşebileceği gibi tamamen farklı bir konsept olan geleneksel tırmanış ile de gerçekleşebilir.

Geleneksel Tırmanış (Trad Climbing)

Geleneksel tırmanışın temelinde tırmanılan kayanın üzerinde sabit bulunan yapay bir malzemenin bulunmaması vardır. Burada tırmanış için bolt yerine geçen ara emniyet noktaları tırmanıcının tercihine kalacak şekilde yerleştirilir ve tırmanışın sonunda toplanmış olur.

Geleneksel tırmanışta kayadaki çatlaklar, yarıklar, kaya babaları, kum saati gibi doğal oluşumlara takoz, hexentric, friend/cam, tricam, perlon, yardımcı ip gibi geleneksel tırmanış malzemeleri yerleştirilerek ara emniyet noktaları oluşturulur. Süreç çok ip boylu tırmanıştakine benzer ilerler, lider geleneksel malzemeleri yerleştirerek tırmanır ve sabit bir istasyon olmadığından 2-3 noktalı istasyonu oluşturarak kendisini istasyona sabitler ve artçının emniyetini alır. Artçı tüm malzemeleri toplayarak tırmanır, böylelikle istasyona geldiğinde geride malzeme bırakılmış olmaz ve rota bitene kadar tırmanmaya devam edilir. Rota bittiğinde ip inişi ile tırmanıcılar iniş yapar.

Yerleştirilen geleneksel malzemelerin doğru yerde, doğru açıyla yerleştirilebilmesi güvenlik açısından oldukça deneyim gerektirdiğinden tırmanışa yeni başlayan kişilerin geleneksel tırmanması önerilmez.

Alpin Spor Tırmanış

Çok uzun aralıklarla bolt yerleştirilmiş, boltlar arasında geleneksel malzemeler ile ara emniyet noktaları yerleştirmeyi gerektiren tırmanış rotalarıdır. Bu rotalara genelde kaya tırmanış bahçelerinden ziyade dağlarda rastlamak mümkün.