Kaya Tırmanış Ayakkabıları

Daha önceki Tırmanış Teknikleri yazımızda ayakların tırmanıştaki öneminden bahsetmiştik. Tırmanış ayakkabıları da ayaklarınızın kaya ile temasındaki bir ara malzeme olarak düşünülebilir, dolayısıyla yanlış ayakkabı tercihi performansınızı ciddi derecede etkileyebilir, yanlış teknik öğrenip bunu uygulamanıza da sebep olabilir. Ancak bunu okurken yanlış bir algının oluşmamasında da fayda var; tekniğiniz iyi olmadığı sürece “ayakkabı tırmandırmaz”, ayakkabıyı daha çok tekniğinizin yanında bir destek olarak görebilirsiniz.

Bu bir kural olmamakla birlikte tırmanış ayakkabıları genellikle çıplak ayakla giymek üzere tasarlanmıştır. Böylelikle iyi saran bir ayakkabının içinde ayağınızın kayması önlenir ve hareket payı azalmış olur, bu da performansınızı olumlu yönde etkiler. Ancak elbette daha soğuk ortamlarda, örneğin alpin tarzda çok ip boylu rotaları tırmanırken ayakkabının içine çorap da giyilebilir.

Ayrıca tırmanış ayakkabılarıyla ilgili çevrenizdeki kişilerden tecrübelerine dayanarak sıklıkla kendi numaranızdan küçük ayakkabılar almanız gerektiğine dair tavsiyeler duyabilirsiniz. Bu algı üretilen ilk tırmanış ayakkabılarının daha geniş kalıplı olması sebebiyle ayağı daha iyi sarması için daha küçük numaralar alınması gerektiği düşüncesi ile oluşmuştur. Ancak günümüzde ayakkabılar oldukça sıkı ve ayağı saran kalıplarla üretildikleri için bu gereklilik azalmıştır. Ayakkabıların ayağınızı özellikle acıtması değil, ayağınızın yapısına uygun olması ve ayağınızı sıkı sarması önemlidir. Hangi numarayı giyeceğiniz sizin tırmanış deneyim ve tercihlerinize kalır.

Tırmanış ayakkabılarını seçerken göz önünde bulundurmamız gereken temelde üç nokta var:

Tırmanış ayakkabısı türleri: Tırmanış türlerine göre düz, yarı agresif ve agresif ayakkabı türleri vardır.

Tırmanış ayakkabısının genel özellikleri: Ayakkabının tabanı, iç yüzeyinin kumaşı, bağcıklı olup olmaması, kalıbı gibi özellikler.

Rahat bir tırmanış ayakkabısı için tavsiyeler: Tırmanış ayakkabıları ayakta sıkı durmalıdır, ancak acı vermemelidir. Tırmanılan rotaya ve tırmanış türüne göre değişmekle birlikte, bu şekilde daha uzun ve daha iyi tırmanılabilir.

Kaya Tırmanış Ayakkabısı Türleri

Düz Tabanlı Tırmanış Ayakkabıları

Uzun süreli kullanıma uygun, ayak parmaklarının içinde düz kalabildiği bir ayakkabı türüdür. Görece daha rahat bir ayakkabı olduğu için başlangıç seviyesi tırmanıcıların tercihidir, ancak tüm gün çok ip boylu rotalarda tırmanan ileri seviye tırmanıcıların da giydiği bir ayakkabıdır.

Avantaj:

• Tüm gün rahat bir kullanım sağlar,
• Genellikle sert ve kalın bir taban kullanıldığından ayağa iyi bir destek sağlar,
• Görece düz taban çatlak rotalarında ayağın çatlağa yerleştirilmesini kolaylaştırır.
  

Dezavantaj:

• Sert ve kalın tabanın hassasiyeti azdır,
• Rahat olan bu ayakkabılar özellikle hassas ayak basışı gerektiren negatif rotalarda kullanıma uygun değildir.

Yarı Agresif Tırmanış Ayakkabıları‍

Bu ayakkabıların en belirgin özelliği ucunun hafif aşağı bükümlü olmasıdır. Yani ayakkabı tabanının ucunda bir kavis bulunur, bu özellik de ayakkabıyı daha teknik tırmanışlar için daha uygun hale getirir. Pozitif yüzeylerde, çatlak hatlarında, uzun ve çok ip boylu rotalarda ve hafif negatif eğimli spor rotalarında yani hemen hemen her tip rota için uygun bir ayakkabı stilidir.

Avantaj:

• Bu ayakkabılar negatif rotalarda daha sıkı bir tutuş sağlayacağı için düz ayakkabılara göre daha zorlu rotaları tırmanmanıza yardımcı olur.
• Tabanı görece ince ve malzemesi daha iyi bir tutuş sağladığından, düz ayakkabılara göre kayadaki tutuşu ve hissiyatı daha iyidir.
  

Dezavantaj:

• Agresif ayakkabılar kadar performans odaklı olmadıklarından negatif eğimli veya zorlu boulder rotaları için uygun değillerdir.
• Daha iyi tutuşu olan ince bir tabana sahip olduğundan taban daha çabuk yıpranır. Belli bir süre kullanımdan sonra ayakkabının ucunun açıldığı/delindiği görülebilir.

‍Agresif Tırmanış Ayakkabıları

Bu ayakkabıların yapıları gereği çok aşağı bükümlü olmaları ve topuğu sıkı sarmaları sebebiyle sizin zorlu, negatif eğimli rotalarda daha güçlü ve sağlam basmanızı sağlar. Çoğu agresif ayakkabının asimetrik bir yapısı vardır, yani ayakkabının ucu ayak baş parmağına doğru yönelmiş bir yapıdadır. Bunun amacı da özellikle küçük basamaklarda tutuşu arttırabilmek için bütün ağırlığın başparmakta toplanmasını sağlamaktır. Diğer ayakkabı tiplerinden farklı olarak tüm gün kullanıma uygun değildir, bunun yerine tek ip boylu spor rotalar ve zorlu boulder tırmanışları için kullanılır.

Avantaj:

• Çok bükümlü ve topuğu sıkıca saran yapıları nedeniyle zorlu rotalarda avantajlıdır.
• Tabanı oldukça ince ve malzemesinin tutuşu da iyi olduğundan kayadaki tutuşu ve hissiyatı çok iyidir.
  

Dezavantaj:

• Uzun süreli giyildiğinde ayakları acıtabilir, görece rahat olmayan bir ayakkabıdır.
• “Smearing” ve çatlak rotaları için uygun bir yapıda değildir.
• İyi tutuşu olan ince bir tabana sahip olduğundan taban çabuk yıpranır. Belli bir süre kullanımdan sonra ayakkabının ucunun açıldığı/delindiği görülebilir.

Kaya Tırmanış Ayakkabısının Genel Özellikleri

Ayakkabının Bağlama Şekilleri

Bağcıklı‍

En kullanışlı kapama yöntemidir. Eğer ayakkabı fazla sıkıyorsa, rotanın kolay yerlerinde kullanılacaksa bağcıklar gevşetilebilir ya da daha iyi bir performans isteniyorsa daha da sıkılabilir, ayakkabının bölgesel olarak sıkılığı ara düğümler ile ayarlanabilir.

Cırt cırtlı

Ayakkabının çıkarılıp giyilmesi için büyük kolaylık sağlar. Özellikle tırmanış salonlarında rotalar arasında ayakkabıları çıkarıp tekrar giymek çin kullanılabilir.

Slip-on‍

Üst kapamasında sadece geniş bir lastik olan ayakkabılardır, sıkmak veya gevşetmek mümkün değildir. Ancak bu ayakkabılar genellikle zamanla açılarak daha geniş ayakkabılara dönüşür. Standart sert bir tabanı olmadığından ayak kuvvetini güçlendirir. Üzerinde ilave bağcık veya cırt cırt olmadığından dar çatlaklara ayakkabıyı sokmak için uygundur.

Ayakkabının İç Astarı

Ayakkabının deri veya sentetik olması hem ayakkabının ilerleyen süreçte nasıl açılacağı hem de ayakkabının buna bağlı olarak performansını etkileyen bir özelliktir. Genel olarak deri ayakkabıların bakımı ve temizliği sentetik olana göre daha kolaydır. Ancak deri ayakkabılarda koku sorunu daha yaygındır.

Deri ayakkabıların uzun vadede giyen kişinin ayağının şeklini alıp sentetik ayakkabılara göre daha hassas tırmanış hissi vereceği de söylenebilir.

Astarsız deri

Astarsız deri ile yapılmış ayakkabılar zamanla tam bir beden kadar açılabilir. Bu ayakkabıyı alırken parmak ucunun ayakkabı ucuna tam denk gelip ayak parmak eklemlerinin de ayakkabı içindeki üst taraftaki deriye değdiğini hissedebileceğiniz bir beden tercih etmelisiniz. Ayrıca içi tamamen deri olan ayakkabıların renklerini ayaklarınıza salma ihtimali de vardır.

Astarlı deri

Astarlı deri ile yapılan ayakkabılar yarım beden veya daha az açılır. Dolayısıyla bu ayakkabılarda fazla açılma payı olmadığından yeterince rahat ama ayağınızı da sıkı saran bir beden tercih etmelisiniz.

Sentetik

Sentetik malzemelerden üretilmiş bir ayakkabıda genellikle pek açılma payı yoktur. Kullandıkça daha esnekleşme ihtimali vardır ancak yine de tırmanış ayakkabılarını satın alırken bu payın da çok düşük olacağını göz önünde bulundurmalısınız. Bazı modellerde daha iyi hava alması ve teri dışarı atması için delikli bir kumaş kullanılabilir. Ayrıca vegan / vejetaryen tırmanışçılar bu ayakkabıları tercih edebilir.

Ayakkabının Kalıbı

Kalıplar, ayakkabıya üretim esnasında nihai şeklini, hacmini, genişliğini veren farklı şekillerdeki parçalardır. Yani ayakkabının numarasını ve asimetrikliğini belirler. Ayakkabılar bu kalıpların etrafında dikilir. Tırmanış ayakkabılarının çoğu slip-kalıptır, bazıları ise board-kalıp ile yapılır.

Board-Kalıp (Taban-Kalıp)

İç astarın/derinin bir tabanın etrafında dikilmediği, sağlamlığını tabanın sertliğinden alan bir kalıp türüdür. Ayakkabı yatağı ile ayakkabının yanları arasında dikiş yoktur. Bu ayakkabılar kayadaki hissiyatından biraz ödün verse de slip-kalıp ayakkabılara göre daha rahattırlar, uzun süreli kullanıma uygundurlar.

Slip-Kalıp (Çorap-Kalıp)

İç astarın/derinin kalıp etrafında bir çorap gibi alttan birleştirerek dikilir, normalde bir iç astarları yoktur ve sertliğini bu çorap gibi dikilmiş kalıbın altına gelen kauçuk tabandan alır. Dolayısıyla ayakkabılar daha esnek ve yumuşak yapılı olduğundan kayada da daha hassas basış sağlarlar.

Ayakkabı kumaşının kalıbın üzerinde nasıl dikilip birleştirildiğinin yanı sıra kalıbın şekli ayakkabının nihai hali üzerinde etkilidir. Temel olarak da üç kalıp şekli vardır; düz, asimetrik ve aşağı bükümlü kalıplar.

Düz / Simetrik kalıp

Düz tabanlı tırmanış ayakkabıların yapımında kullanılan kalıptır. Tabanı düz ve rahat olduğundan gün boyu kullanıma uygundur.

Asimetrik kalıp

Çoğunlukla agresif tırmanış ayakkabıların yapımında kullanılmasının yanı sıra bazı orta düz tabanlı ayakkabılarda da bu kalıp kullanılır. Ayakkabının yataydaki yönünü ayak baş parmağına doğru yönlendirerek her basışta ağırlığın en çok bu noktada toplanmasını sağlar. Bu da özellikle zorlu negatif eğimli rotalarda avantaj sağlar.
‍

Aşağı bükümlü kalıp

“Kavisli” olarak da adlandırılan bu kalıplar orta düzlükteki taban ve agresif yapılı ayakkabılar için kullanılan kalıptır. Zorlu negatif eğimli rotalarda topuk ve burun takma hamlelerinin yapılabilmesi ve maksimum performans için dizayn edilmiştir.

Ayakkabının Dış Tabanı

Ayakkabıların dış tabanları kaya ile direkt temasta olan, ve kalınlık, esneklik gibi özelliklerine göre performansı da etkileyen kauçuk malzemedir. Sadece alt tabanda değil, ayakkabının kenarlarında ve bazı durumlarda üzerinde de kauçuk bulunur. 

Dış kauçuk

Ayakkabının tabanı ve etrafındaki kauçuk değişkenlik gösterir, bazıları daha sert iken bazıları daha yumuşak ve tutuşu daha fazladır. Bu kauçuk kısımlar tırmanışın farklı ihtiyaçlarına göre ayakkabının farklı bölgelerinde olabilir. Örneğin görece ileri seviye negatif eğimli rotalardaki “burun takma” hamlesi için ayakkabının ön yarısının üstünde kauçuk bulunur.

Genellikle daha sert kauçuktan yapılan tabanlar nokta basışı gereken “Edging” için uygun iken, daha yumuşak kauçuktan yapılanlar yüzey basışı gereken “Smearing” için uygundur. Ancak yumuşak kauçuktan yapılan tabanların daha çabuk yıprandığını bilmekte de fayda var.

Taban kalınlığı

Kalın tabanlar 4-5.5 mm kalınlığındadır. Bu tabanlar “Edging” için uygun olup oldukça dayanıklıdır. Ancak kayadaki basışı ve çıkıntıları hissetmek zordur. Ancak başlangıç seviyesi bir tırmanıcı iseniz bu tip ayakkabılar önerilir, çünkü hem tekniğiniz oturana kadar ayakkabı da yıpranacaktır ve bu süreçte dayanıklı bir ayakkabı tercihiniz olacaktır, hem de ayakkabı daha sert olduğundan ayağınıza daha çok destek verecektir.Ayrıca çok ip boylu geleneksel rotalarda da bu ayakkabının kullanımı tavsiye edilir.

İnce tabanlar ise 3-4 mm kalınlığındadır. Bu tabanlar pozitif eğimli yüzeylerdeki “Smearing” tekniği için daha uygundur. Tekniğiniz oturduktan sonra seviyenizi daha yukarı taşımak için bu ayakkabıları tercih edebilirsiniz.

Kadın Ayakkabıları

Piyasadaki tırmanış ayakkabılarının bir çoğunun artık “kadın modeli” de mevcut, ilk bakışta sadece renk farkı olduğu düşünülebilir, fakat kadın modellerinin temel özelliği bir kadın ayağının anatomisine daha uygun olacak şekilde dizayn edilmiş olmasıdır. Kadın modellerin standart modellere göre;

• Topuk kısmı daha dar,
• Ayak bileğine kadar yükselen kısım daha kısa, 
• Ayak parmak yatağı daha uzun,
• Ön ayak hacmi daha küçük,
• Taban kalınlığı biraz daha incedir. (daha hafif olanların basışının daha hassas olması için)
  

Elbette sadece kadınların değil birçok erkeğin ayak yapılarına da uyduğu için tercih edilebilen modellerdir.

Çocuk Ayakkabıları

Çocuk ayaklarının hızlı büyüyen ve gelişen bir yapıda olması sebebiyle çocuklar genelde daha rahat ayakkabılar tercih ederler, bu durumda çocuk için alınan ayakkabı kendi bedeninden 1 numara daha büyük olabilir. Bağcık bağlamayı henüz bilmeyen çocuklar için cırt cırtlı kamalar tavsiye edilir.

Rahat Bir Kaya Tırmanış Ayakkabısı için Tavsiyeler

Tırmanış ayakkabılarının ayağınıza oturması tırmanış performansınız açısından önemlidir. Ayağınızın içinde gereğinden fazla hareket etmesi veya çok canınızı yakması performansınızı olumsuz yönde etkileyecektir. Bu sebeple ayakkabı alırken şunlara dikkat etmekte fayda var:

Ayakkabı alışverişini öğleden sonra yapın. Ayaklar gün içinde aktifliğe göre değişmekle birlikte 1 numara kadar büyüyebilir. Tırmanış esnasında ayaklarınızın biraz şişeceğini öngörerek bu haline uygun ayakkabı almak için alışveriş öncesi yürüyüş, koşu ve hatta tırmanış yapabilirsiniz. Böylelikle ayakkabıyı aldıktan sonra istenmeyen acıları önleyebilirsiniz. Ancak alpin tarzda rota tırmanışları için ayakkabı arıyorsanız, tırmanış esnasında ayağınızın şişmesinin yanı sıra çorap da giyeceğinizi hesaba katarak kendi bedeninizden yarım numara büyük bir çift ayakkabıya yönelebilirsiniz. 

Ayakkabının uygunluğundan emin olmanın en iyi yolu onları denemekten geçer. Ülkemizde tırmanış ayakkabılarının mağazalarda yaygın olarak satılmaması sebebiyle aynı modelin farklı numaralarını deneme şansımız az olabilir. Bu sebeple internet alışverişlerine yönelme olasılığınız yüksek. Ancak daha önce denemediğiniz bir ayakkabı markası/modeli için bu alışveriş oldukça risklidir. Fırsat buldukça farklı marka/model ayakkabıları deneyip ona göre alışveriş yapmanızda fayda var.

Ayakkabı numarası konusunda esnek olun. Herkesin ayak yapısı farklıdır ve her markanın/modelin farklı kalıpları vardır. Farklı markaların benzer modellerinin aynı numaraları ayağınıza aynı şekilde uymayabilir. Bu sebeple bir ayakkabıyı alırken belli bir “x numara küçük” alınmalıdır gibi ifadeler kullanmak mümkün değil. Bu nedenle ayakkabıları numarasına göre değil, ayağınızdaki oturuşuna göre almak oldukça önemli. Bağcıklı bir ayakkabıyı denerken bağcıklarını tamamen gevşetip tekrar ayağınıza göre sıkın, böylelikle ayağınıza uygunluğunu daha iyi görmüş olursunuz.

Nasıl bir kalıp istediğinizi bilin. “Ayakkabıların ayağınızı mutlaka acıtması gerekiyor” diye bir kural yoktur. Ayağınızın acıması bölgesel su toplamaları, nasırlar oluşması gibi sebeplerle performansınızın düşmesine sebep olabilir. Bu noktada dikkat edilmesi gereken ayakkabının ayağınızı iyi sarmasıdır. Örneğin daha iyi bir basış için ayak parmaklarının ayakkabı ucunda biraz kırık durması önemlidir. Benzer şekilde topuk ve orta taban ayağınızı daha sıkı sardıkça ayağınız ayakkabı ucuna doğru iletilir ve bu da basışınızı kuvvetlendirir.

Ayakkabı Seçiminde Genel Tavsiyeler:

• Genel olarak ayakkabının performansı arttıkça, ayağınızdaki oturuşu da daha sıkı olur.
  

• Ayakkabıları olabildiğince evde giyip ayaklarınızı alıştırıp ve size uygun olduğundan emin olduktan sonra kayada / tırmanış salonunda kullanın.
  

• Parmaklarınızın arasında ve ayakkabının farklı bölgelerinde boşluk olan ayakkabılardan kaçının. Yoksa ayağınızı bir basamağa bastığınızda ayakkabının ucu sabit kalmaz ve bu durum basışınızı zayıflatır.
  

• Ayak parmaklarınızın ya düz bir şekilde ya da hafif kıvrılmış şekilde yerleştiğinden, parmak eklemlerinizin de acı verecek şekilde ayakkabının üstüne baskı yapmadığından emin olun.
  

• Ayakkabının topuğunuzu iyi sardığından ama yine de rahat olduğundan emin olun. Aksi takdirde parmak ucundaki basışlarınızda ayakkabının arkası topuğunuzu/bileğinizi acıtabilir.
  

• Elbette herkesin ayak yapısı farklıdır ancak bir ayakkabının içine çok zor giriyorsanız ya da giremiyorsanız muhtemelen bu ayakkabının size fazla küçük gelmesinden kaynaklanıyordur. Zorlamayın, daha büyük bir numara giymeyi deneyin.

Bu yazıda kaya tırmanış ayakkabıları seçerken nelere dikkat edilmesi gerektiğinden bahsettik. Kaya tırmanışı ile ilgili diğer yazılar için Kaya Tırmanışı Akademi sayfasını takipte kalın!